שירה: "מהו יהודי-ערבי?"

איך חיים

מאת ענת זכריה

כָּל הַמּוֹפְתִים אֵינָם אֲמִתִּיִּים,

לֹא רָאִינוּ וּלְעוֹלָם לֹא נוּכַל לָשׁוּב וְלִזְכֹּר:

עַמּוּד עָשָׁן, מָן בְּכָל יוֹם

נָחָשׁ, שָׂרָף, עַקְרָב וְצִמָּאוֹן

אֲשֶׁר אֵין מַיִם,

וְאֶת הַמִּדְבָּר הַהוּא.

אֶת כָּל מָה שֶׁהָיָה

שָׁוֶה לִחְיוֹת עֲבוּרוֹ

לִפְנֵי הַחֻרְבָּן.

גַּם פֹּה בְּתֵל הַבִּיב,

עַל פְּנֵי הָרְחוֹבוֹת וְהַגֶּשֶׁר

סִימָנִים שֶׁל לֹעַ גַּעַשׁ,

בֵּית תְּהוּדָה לְקוֹלוֹת הַשֶּׁבֶר.

כְּמוֹ קְרוּם עַרְפִלִּי עַל עַיִן,

אֲנַחְנוּ מַעֲמִידִים פָּנִים:

"לֹא רָאִינוּ וְלֹא שָׁמַעְנוּ"

מִתְפַּתִּים לְהַאֲמִין שֶׁהֵם שָׁכְכוּ.

כָּאֵלֶּה אֲנַחְנוּ,

כֻּלָּנוּ רַק תִּיקָנִים, חַיּוֹת בָּר

הַמֵּתוֹת עַל גְּדַת נָהָר,

לְשׁוּם דָּבָר שֶׁאֲנַחְנוּ עוֹשִׂים

אֵין מַשְׁמָעוּת מִתְמַשֶּׁכֶת.

מְחַקּוֹת לָנוּ שֶׁלֶג רַךְ בַּקַּיִץ

הַמַּחֲנָק הוֹפֵךְ לְמִשְׁכָּן

וּתְמוּנוֹת הַיַּעַר לְעוֹלָם

פּוֹצְעוֹת אֶת הַלֵּב.

הָאַהֲבָה עוֹדֶנָּה מִתְרַחֶשֶׁת

בְּמָקוֹם וּבִזְּמַן בִּלְתִּי צְפוּיִים

לֹא תָּמִיד אֲנַחְנוּ רוֹאִים אֶת פָּנֶיהָ

וְאַף עַל פִּי כֵן אֲנַחְנוּ מִזְדַּוְּגִים

וְהַנֶּפֶשׁ טוֹבַעַת וּמִיָּד

הַכֹּל נִסְלַח.

שׁוֹקוֹלָד עָטוּף בִּנְיַר כֶּסֶף,

עוּגִיּוֹת וְעִגּוּלֵי גּוּמִי יַיִן אֲדֻמִּים

וַאֲנַחְנוּ עוֹלְזִים בִּנְקִישַׁת הַכַּפּוֹת

וְהַמַּזְלֵגוֹת, נוֹעֲצִים סַכִּין.

יֵשׁ אֹכֶל. מִישֶׁהוּ מֵת.

כָּךְ נַעֲשֶׂה גַּם

לְכָל אֶחָד בְּמִטָּתוֹ.

זֶה לֹא הֵירוֹאִי לִחְיוֹת,

לִשְׂרֹד עַד לַזִּקְנָה הַמֻּפְלֶגֶת,

לִבְעֹר בְּאִטִּיּוּת בְּתוֹךְ הַמָּאוֹר הַגָּדוֹל.

הֲרֵי כָּל מָה שֶׁרָצִינוּ בָּעוֹלָם הַזֶּה הָיָה

שֶׁמִּישֶׁהוּ יַעֲמֹד בְּרֹאשֵׁנוּ

וְיַגִּיד לָנוּ שֶׁזֶּה הַזְּמַן הַטּוֹב בְּיוֹתֵר

לִחְיוֹת.

نحن أوغاد وبؤساء جدًّا

كلّ المثاليّين ليسوا حقيقيّين

لَمْ نَرَ ولن يكون باستطاعتنا أبدًا أن نتذكّر:

عمودًا من الدُّخان، ومَنًّا في كلّ يوم

أفعى، السّارافيم ، عقربًا

وعَطَشًا

حين لا يكون ماء،

وتلك الصّحراء.

كلّ ما كان يستحقّ

أن نحيا لأجله

قبل الخَراب.

هنا أيضًا في تل أبيب، في تلِّ البلوعةِ هذه

ومِن على الشّوارع والجِسْر

علامات لفوّهة بركان،

صندوق مصوّت لأصوات الانكسار.

كغِشاء ضبابيّ على العين،

نتظاهر بأنّنا:

"لَمْ نَرَ ولَمْ نَسْمع"

نميل للاعتقاد بأنّهم هَدَأُوا.

ليس هنالك ما يمكن لوْمنا عليه

هكذا نحن،

مجرّد صراصير، حيوانات برّيّة

تموت على ضفاف النّهر

لا معنى دائم

لأيّ شيء نقوم به.

ريش زهْر التّيفاف الأبيض

يقلّد لنا ثلجًا ناعمًا في الصّيف

يصبح الاختناق مَنزِلًا

وَصُوَرُ الغابة تَجْرَح

القلبَ على الدّوام.

ما زال الحُبُّ يُحاك

في مكانٍ وزمانٍ لا مُتَوَقّعيْن

لا نقدر دائمًا على رؤية وجهه

وعلى الرّغم من ذلك نتناكح

وتغرق النَّفْس وعلى الفوْر

تُسامحُ كلّ الأشياء.

حاليًّا نحن محظوظون،

شوكولاطة مُغلَّفة بورق الألومينيوم،

كعكٌ وكؤوس شراب مطّاطيّة لنبيذ أحمر

ونبتهج لقرْقعة الملاعق

والشُّوَك، نغرز السِّكِّين.

هنالك طعام، مات شخصٌ ما.

هكذا سنفعل أيضًا

لكلّ واحد في سريره.

لا بطولة في الحياة،

في البقاء على قيد الحياة حتّى الهَرَم الشّديد،

أنْ نحترق ببطء داخل النّور الكبير.

فكلّ ما أردناه حقًّا في هذا العالم هو

أنْ يتقمّصَنا شخصٌ ما

ليقول لنا إنّ هذا أفضل زمان

لأنْ نحيا.

אִמרי להם שהים אינו טובע

מאת יסמין דאהר

עַזָּה שֶׁלֹּא הָיְתָה יָשְׁנָה

עַל שְׂפַת הַצְּמַרְמֹרֶת

פָּקְדָה אוֹתָהּ הָעַצְבוּת.

נִשְׁכַּב הַמָּוֶת עַל מִצְחָהּ

וּמֵת,

אָז הִיא אִפְּרָה אֶת עֵינֶיהָ

בַּשָּׁחֹר הַמְּרַמֶּה,

שָׁלְפָה אוֹתוֹ מֵעַל לַמִּרְפֶּסֶת הָאַחֲרוֹנָה

וְהָלְכָה.

הִתְקַדְּמִי עַזָּה, הִתְקַדְּמִי

עוֹד אַמָּה וְזֶרֶת וְהַיָּם הוּא שֶׁלָּךְ

יָם וּמַרְבִּית וְרֵאשִׁית הָאשֶׁר שָׁם,

שִׁכְנִי בַּיָּם וְשִׁכְחִי

הַשִּׁכְחָה, יֵשׁ בָּהּ מִמְּלִיחוּת הַיּוֹם

וּמִשַּׁלְוַת הַבָּא.

עַזָּה שֶׁהִבִּיטָה

בְּזַרְזִיפֵי הָאֲוִיר הַנְּחֻשְׁתִּי

הַמַּרְדִּימִים אֶת דַּף הַצְּבָעִים

הַכֵּהִים בְּתוֹכָהּ

וְדוֹרְשִׁים בִּשְׁלוֹם הַיָּרֵחַ

בְּכָל פַּעַם

שֶׁזֶּה נֶעֱצָר מִלִּרְקֹד עַל חוֹלוֹתֶיהָ

הַבִּיטִי, כִּי הֵם

אֵינָם רוֹאִים אֶת הַשֶּׁמֶשׁ מִבַּעַד לְצֶבַע שְׁקִיפוּתֵךְ

הֲתַהֲפֹךְ הָאֱמֶת בְּיוֹם מִן הַיָּמִים לְצֶבַע?

עַזָּה, אַל תִּקְרְאִי לַיָּם,

הִכָּנְסִי לְתוֹכוֹ

וְנוּמִי, כְּנַדְנֵדָה מֵעִשְׂבֵי הַשָּׁמַיִם

יִנְשְׁפוּ עָלֶיהָ הָאֵלִים.

וְתִצְמַחְנָה אֶצְבְּעוֹתֶיהָ בְּזִכּוּךְ הַשַּׁלְוָה.

מִתְחִי אֶת עַפְעַפַּיִךְ מֵעַל שָׁרְשֵׁי הַכְּאֵב

סִגְרִי עָלָיו בְּלוּחַ זְכוּכִית

עָשׂוּי מִשִּׂמְחָה וְדִמְעָה

וְאִמְרִי לָהֶם שֶׁהַיָּם אֵינוֹ טוֹבֵעַ

אֵין קוֹל שֶׁמַּבְקִיעַ אֶת הַשַּׁלְוָה כָּאן

חוּץ מֵחֲלוֹם שֶׁפָּקְדוּ אוֹתוֹ הַסִּיּוּטִים

עוֹד יָבוֹא יוֹם אַחֵר וְתַחְמְקִי מֵעֵינֵי הָרוֹבֶה

וְתִמְתְּחִי אֶת גּוּפֵךְ שֶׁצָּמַח

עַל הַחוֹף

וְשָׁדַיִךְ שֶׁהִתְמַלְּאוּ

בְּחוֹל בְּצֶבַע הַבְּעֵרָה.

וְתֹאמַר עַזָּה שֶׁעַזָּה

יָשְׁבָה בִּכְדֵי לְהָרִיחַ אֶת רֵיחַ הַזְּמַן כָּאן

שֶׁעָזְבָה אוֹתוֹ צְפִיפוּתוֹ שָׁם.

הָיְתָה כָּאן כִּי הִיא שָׁכְחָה

לְהַבִּיט עַל עַצְמָהּ בַּמַּרְאָה

לֹא יָדְעָה שֶׁזֹּאת הָיְתָה הִיא

שֶׁמִּתְעַגֶּלֶת בָּהּ צְפִיפוּת הַתְּקוּעִים בָּהּ

בִּכְדֵי לְהַרְחִיב אֶת אִישׁוֹן עֵינֶיהָ

וְאֶת שַׂעֲרָהּ הַנָּסוֹג מֵרֵאשִׁית הַלַּיִל וְעַד סוֹפוֹ

שׁוֹקֵק בִּרְחוֹבוֹת צָרִים הַמְּסָרְבִים לִישֹׁן

כְּאֵבֵךְ דְּבַשׁ חֲסַר טַעַם

עַזָּה

אֲפִלּוּ לַכְּאֵב

יָבוֹא יוֹם וְיִהְיֶה

לוֹ טַעַם שֶׁל לַעַג

וְצוּרַת חִיּוּךְ,

בִּכְדֵי שֶׁיַּסְדִּיר אֶת יִחוּסוֹ לַזִּכָּרוֹן

וְאֶת נְסִיגָתוֹ מֵאֲחוֹרֵי הַמָּסָךְ

עַזָּה, אַל תִּקְרְאִי לַיָּם,

שִׁכְנִי בַּיָּם, עַזָּה,

וְאִמְרִי לָהֶם שֶׁהַיָּם אֵינוֹ טוֹבֵעַ.

غزّة الّتي لم تكن بِنائمة

على شَفا القُشعريرة

راوَدَها الحُزْنُ.

استلقى الموتُ على جبينِها

ومات...

فكحّلَتْ عينيْها بسَوادِ الخَدِيعةِ،

انْتَشَلَتْه مِنْ على آخِرِ شُرْفَة

ومَشَت.

تقَدّمي يا غزّة.. تقَدّمي

شِبْرٌ ونَيِّف والبَحْر لك

بحْر وأكثر وأوّل النّشوة هناك

اسْكُنِي البحر وانْسَيْ

للنِّسْيان مُلُوحة اليوم

وطمأنينة الآتي.

غزّة الّتي أبْصَرَتْ

رَذَاذ الهواء النُّحاسيّ

يُخَدِّر صَفْحة الألوانِ

الباهتةِ فيها

ويسألُ عن قَمَر

ما توَقّف عَنِ الرّقْصِ في رِمَالِها

أَبْصِرِي... فَهُم

لا يرَوْن الشّمْسَ عَبْرَ شفافيّتِكِ

أتُصْبِحُ الحقيقةُ يومًا…لوْنًا؟

غزّة ...لا تنادي على البَحْر...

ادْخُلِي فِيه

ونامِي... كأرجوحةٍ مِنْ عُشْبِ السَّمَاء

تَنْفُثُهَا الآلِهة

وتَنْمو أناملُها في صَفْوِ السّكِينة

شُدِّي جفنيْكِ عن جذور الوَجَع

أوْصِديها بلوْحَة زجاجيّة

مِنْ غِبْطَة ودمْعة

وقُولي لَهُم إنّ البَحْر لا يَغْرَق

ما مِنْ صوْتٍ يَخترقُ السُّكون هنا

سوى حُلم راوَدَتْه الكوابيس

ستُحيي يومًا آخر لتُغافِلي عيْن البندقيّة

وتَتَمَدَّدِي وقد اكْتَمَلَ جَسَدُكِ

على الشّاطِئ

وَتَكَوَّرَ صَدْرُكِ

مِنْ رِمَالٍ بِلَوْنِ الاحتراق.

وتقُولُ غزّة إنّ غزّة

جَلستْ لتَشُمَّ رائحة الزّمن هنا

وقد غادَرَتْها كثافَتُه هناك.

كانت هنا لأنّها نسِيت

أنْ تنظُرَ إلى نفسِها بالمِرْآة

لم تعرِفْ أنّها هِي

تِلْكَ الّتي تتكوَّر كثافةُ العالِقِينَ بِها

لتَصْنَعَ امتدادَ بؤبؤِ عيْنيْها

وشَعرُها المُنْسَحِبُ مِنْ أوّلِ اللّيل إلى آخِر اللّيل

يَعِجُّ بحواري ضيّقة تَخافُ أن تَنام

عَسَلِيٌّ وجَعُكِ غزّة...

ولا مَذاق له.

حتّى الوَجع

سيأتي يومًا ليُصبِحَ له

طَعْم سُخرية

وشَكْل ابتسامة،

ليُرَتّب انتسابَه إلى الذّاكرة

وانسحابَهُ إلى خَلْفِ السِّتارة...

غزّة ...لا تُنادِي على البَحْر...

اسْكُنِي البَحْرَ يا غزّة

وَقُولِي لَهُم إنّ البَحْرَ لا يَغْرَق.

תרגם לערבית: תאמר מסאלחה  

מהו יהודי ערבי?

מָהוּל –

בְּתֵה וְנַעְנַע,

שׁוֹקֵד עַל סִפְרוּת רַבָּנִית

בְּבֻסְתָּן עִם מִזְרָקָה,

תַּחַת עֲצֵי הַתַּפּוּחַ

וְהַלִּימוֹן,

מְמַלְמֵל בְּלַחַן שֶׁל עַבְּד-אֶל-וַוהַאבּ

פְּסוּקֵי שִׁיר הַשִּׁירִים וּתְהִלִּים,

מַחֲרֹזֶת מִתְרוֹנֶנֶת בְּיָדָיו,

מַשְׁקִיף לְעֵבֶר הֶעָבָר,

אֶל גִּנַּת אֱגוֹז יוֹרֵד

כְּדֵי לְהַאֲזִין לַתַּקְלִיט

אֲשֶׁר מֵעָלָיו מִסְתַּלְסֵל וְעוֹלֶה

קוֹל שִׁירָהּ שֶׁל אוּם כּוּלְתּוּם...

חַלּוֹנוֹת בֵּיתוֹ – כְּחֻלִּים

עַל הַקִּירוֹת – שַׁרְשְׁרָאוֹת בָּצָל וְשׁוּם.

תרגמה מעברית: אנואר סרחאן

مَمْزوجٌ

بالشّاي والنّعناع

يَنكبُّ على أدبٍ حاخاميّ

في بستانٍ ذي نافُورة

تحت أشجار التُّفاّح

واللّيمون..

وبلحْنٍ لعبْد الوهاب- يُدندِنُ

آياتِ نَشِيدالأَناشِيد .. والمَزامِير

يُداعِبُ بيده مسبَحَةً

يطلُّ إلى الماضي

إلى حديقة جوْزٍ يَسّاقطُ

كي يُصغيَ إلى اسطوانةٍ

ينبعثُ منها- صادحًا-

صوتُ أغنيةٍ لأمِّ كُلثوم

نوافذُ بيته- زرقاءُ

وعلى الجُدران- قلائدُ من بصَلٍ وثوْم.

באוויר

מאת רות קרא איוונוב-קניאל

בִּתִּי מֻנַּחַת עַל אֲוִיר, הַטִּי

רֹאשֵׁךְ עָלָיו בִּתִּי

בִּתִּי מֵעַל אִיִּים רַבִּים,

תַּחְתֶּיהָ יָם

תַּחְתֶּיהָ מְדוּרָה

הִזָּהֲרִי שֶׁלֹּא לִמְעֹד בִּתִּי

תַּחְתַּיִךְ כּוֹכָבִים, בִּתִּי

נִשְׁאֶבֶת בָּם כָּעֵת

חַבְּקִינִי קְצָת

אִמְרִי אוֹהֶבֶת רַק

אוֹתָךְ לִפְנֵי הַהַמְרָאָה

וְתִצְנְחִי בִּתִּי בִּתִּי

אֶל תּוֹךְ תּוֹכָהּ שֶׁל כַּף יָדִי

תרגם לערבית: רוז'ה תבור

ابنتي مُسَجَّاةٌ في الهواء، احْنِي

رَأْسَكِ عليه يا ﭐبنتي

ابنتي فوقَ جُزُرٍ كثيرةٍ،

تحتَها يَم

تحتَها موقِدةٌ

احْذَري ألّا تَزِلَي يا ﭐبنتي

تحْتـَكِ كواكبُ، يا ﭐبنتي

تُجْذَبين بهم الآن

عانقيني قليلًا

قولي أُحِبُّك

فقط قبل الإقلاعِ

واهْبِطِي يا ﭐبنتي يا ﭐبنتي

إلى داخلِ داخلِ كَفِّ يدي

"האם בזמן של סכסוך יש אוזניים הפנויות לשמוע

שירה וסיפורת בלשון השנייה? והאם אנחנו מבקשים שהיצירות המתפרסמות כאן ייקראו כיצירות ספרות ותו לא, ללא קשר לסכסוך? או שהספרות יכולה לומר לנו דבר-מה על הסכסוך, ויש לקרוא אותה דווקא מתוך הסכסוך והמפגש האמביוולנטי בין השפות?"

אנתולוגיית "שתיים", בעריכת תאמר מסאלחה, תמר וייס-גבאי ואלמוג בהר, שמאגדת בתוכה את השירים שפורסמו כאן, היא רגע של עתיד מדומיין, דו-לשוני, עברי-ערבי. אך זאת בלי לשכוח את תלת-הלשוניות של ההווה: "והכל בשלוש שפות: עברית, ערבית ומוות" (יהודה עמיחי).