עשרת הדברות של האמא הפולניה

מלה בסלע / אַ וואָרט אַ רענדל

"עלטערן קענען אַלץ געבן, נאָר ניט קיין מזל" (הכל יכולים לתת ההורים, מלבד מזל): כמה חוסר אונים יש בפתגם הזה, שהוא דם התמצית של הייִדישע מאַמע. כתבה אותו, לפני כשלוש מאות שנים, גליקל מהאמל, שספר זיכרונותיה יצא לאור באחרונה (תרגמה וההדירה חוה טורניאנסקי, ירושלים 2006).

כמו הפתגם שלעיל, גם פתגמים רבים אחרים ביידיש הנוגעים לילדות משקפים בעיקר את יחס ההורים לילדיהם. אין בהם געגועים על שנות הילדות; הנוסטלגיה הזאת קיימת רק בספרות. הפתגמים משקפים את הגישה הרואה בגידול הילדים מלאכה קשה, תובענית וכפוית טובה לעתים.

1. קינדער האָבן איז לייַכטער, ווי קינדער דערציִען (קל להוליד ילדים מלגדלם).

2. טאַטע-מאַמע איז אַ קונץ צו זייַן, נאָר אַלע מענטשן נעמען זיך עס אונטער (להיות אבא ואמא זו אומנות, אבל כולם מקבלים עליהם את המשימה).

3. בעסער דאָס קינד זאָל וויינען איידער די עלטערן זאָלן וויינען (מוטב שהילד יבכה מאשר הוריו).

4. מיט קינדער דאַרף מען פאַרמאַכן די אויגן און דאָס מויל און עפֿענען די קעשענע (כשיש ילדים צריך לעצום את העיניים, לסתום את הפה ולפתוח את הכיס).

5. אַ מאָל פֿלעגן די עלטערן לערנען די קינדער רעדן, הייַנט לערנען די קינדער די עלטערן שווייַגן (פעם לימדו ההורים את הילדים לדבר; היום מלמדים הילדים את ההורים לשתוק).

מותר לקנא בילדים טובים של הזולת (איור מתוך כתב העת "דווקא")

6. אויף אַן אייגן קינד זייַנען עלטערן בלינד (הורים עיוורים לנוכח ילדיהם).

7. אויף גוטע קינדער מעג מען יענעם מקנא זייַן (מותר לקנא בילדים טובים של הזולת).

8. אַז דער טאַטע שענקט דעם זון – לאַכן ביידע; אז דער זון שענקט דעם טאַטן – וויינען ביידע (כשהאב נותן מתנה לבן, שניהם צוחקים; כשהבן נותן מתנה לאב – שניהם בוכים).

9. אַז מען האָט קינדער, געזונט און געלט, קען מען זיך ניט ווינטשן קיין בעסערע וועלט (מי שיש לו ילדים, בריאות וכסף, אינו יכול לאחל לעצמו עולם טוב יותר).

10. איידער אָנקומען צו די קינדער, זאָל מען בעסער שטאַרבן (מוטב למות מלהזדקק לילדים).

11. קליינע קינדער, קליינע זאָרגן (או: צרות); גרויסע קינדער, גרויסע זאָרגן (ילדים קטנים, דאגות קטנות; ילדים גדולים – דאגות קטנות).

12. קליינע קינדער, קליינע פֿריידן; גרויסע קינדער, גרויסע ליידן (ילדים קטנים, שמחות קטנות; ילדים גדולים – סבל גדול).

13. ביי פֿאָטער און מוטער איז קיין קינד ניט איבעריק (לאבא ואמא אין ילד מיותר).

14. קליינע קינדער לאָזן ניט שלאָפֿן, גרויסע קינדער לאָזן ניט לעבן (ילדים קטנים אינם מניחים לישון; ילדים גדולים אינם מניחים לחיות).

15. איין טאַטע צען קינדער דערנער, אבער צען קינדער איין טאַטן איז צו שווער (אב אחד יכול לזון עשרה ילדים, אבל לעשרה ילדים קשה לזון אב אחד). או: איין מאַמע קען צען קינדער צופֿרידנשטעלן, אָבער צען קינדער ניט איין מאַמע (אם אחת יכולה לרצות עשרה ילדים, אבל עשרה ילדים אינם יכולים לעשות זאת לאם אחת).